ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ ΙΙ, (COPYRIGHT-REMIX CULTURE)

(ΜΑΘΗΜΑ ΕΠΙΛΟΓΗΣ ΚΑΙ ΓΙΑ ΤΙΣ ΔΥΟ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΕΙΣ ΤΟΥ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟΥ)


ΕΛΣΑ ΔΕΛΗΓΙΑΝΝΗ, ΕΠ. ΚΑΘΗΓΗΤΡΙΑ (ΤΜΗΜΑ ΔΗΜΟΣΙΟΓΡΑΦΙΑΣ ΚΑΙ Μ.Μ.Ε.-A.Π.Θ.)

Στο πλαίσιο της μοντέρνας εποχής η προστασία των πνευματικών έργων με το σύστημα των απόλυτων δικαιωμάτων που παρέχουν στο δημιουργό την εξουσία να επιτρέπει ή να απαγορεύει κάθε πράξη εκμετάλλευσης του έργου του, αποτέλεσε κίνητρο για την ενίσχυση της δημιουργικότητας και για την παραγωγή πνευματικών έργων, με απώτερο στόχο την ενίσχυση του πλουραλισμού. Στο μεγαλύτερο μέρος της ιστορίας μας, όμως, ο περιορισμός που συνιστούσε η πνευματική ιδιοκτησία για τους άλλους δημιουργούς, για τους κάθε είδους χρήστες των προστετευμένων έργων και για τον πολιτισμό εν γένει, ήταν μηδαμινό, ενώ, επιπλέον, ο θεσμός εξασφάλιζε την αμοιβή και συνάμα την ελευθερία του λόγου, της συνείδησης και της καλλιτεχνικής δημιουργίας των δημιουργών. Πράγματι, η πρόσληψη και χρήση του πνευματικού έργου παρέμενε σε ένα μεγάλο βαθμό ελεύθερη από τις ρυθμίσεις του νόμου.

Η κατάσταση αυτή άρχισε, όμως να μεταβάλλεται σταδιακά, με τη γέννηση των ψηφιακών τεχνολογιών, χωρίς, σε μια πρώτη, τουλάχιστον, φάση, να αντιληφθούμε για ποιο λόγο. Σύμφωνα με τον Lawrence Lessig, τον εμπνευστή των αδειών Creative Commons, «αν το copyright ρυθμίζει τα ‘αντίγραφα’ (copies), τότε, ενώ ένα απειροελάχιστο ποσοστό των χρήσεων του πολιτισμού εκτός διαδικτύου συνεπάγεται τη δημιουργία ‘αντιγράφων’, αντίθετα, κάθε χρήση πολιτισμού στο διαδίκτυο αρχίζει με τη δημιουργία αντιγράφου. Στον πραγματικό κόσμο, η ανάγνωση ενός βιβλίου είναι μια πράξη που δεν εμπίπτει στο νόμο του copyright, γιατί στον πραγματικό κόσμο η ανάγνωση ενός βιβλίου δεν δημιουργεί αντίγραφο. Στο Internet, η ίδια πράξη εμπίπτει στο νόμο του copyright, γιατί η ανάγνωση ενός βιβλίου στον ψηφιακό κόσμο, συνεπάγεται πάντα τη δημιουργία ‘αντίγραφου’. Επομένως, καθώς ο κόσμος χρησιμοποιεί όλο και περισσότερο το διαδίκτυο, πολλές από τις ελευθερίες του πολίτη εξαφανίζονται, ενώ παράλληλα, η ελεύθερη-ιδιωτική σφαίρα δράσης του περιορίζεται ριζικά. Κάθε χρήση «προστατευμένου περιεχομένου» απαιτεί, υποθετικά τουλάχιστον, άδεια, ενώ, η αποτυχία διασφάλισης της άδειας αυτής, δημιουργεί ένα σύννεφο αβεβαιότητας, σχετικά με τη νομιμότητα της χρήσης».

Ύστερα από μια σύντομη εισαγωγή στις θεμελιώδεις αρχές της πνευματικής ιδιοκτησίας και στις βασικές της έννοιες, θα εξετάσουμε την πολιτική που ακολουθείται την τελευταία 15ετία στο πεδίο των πνευματικών δικαιωμάτων, ενόψει, ιδίως της έλευσης της ψηφιακής τεχνολογίας και της συγκρότησης των διαδραστικών δικτύων επικοινωνίας. Παρατηρούμε τη συνεχή επέκταση του πεδίου προστασίας της πνευματικής ιδιοκτησίας και εξετάζουμε, αν η επέκταση αυτή δικαιολογείται από τις νέες συνθήκες χρήσης και εκμετάλλευσης των πνευματικών έργων και συμβολών και, σε ποιο βαθμό η επέκταση αυτή του μονοπωλίου των δικαιούχων έρχεται σε σύγκρουση με τα θεμελιώδη δικαιώματα των πολιτών για συμμετοχή στο πολιτισμικό γίγνεσθαι και στην επονομαζόμενη «Κοινωνία της Γνώσης». Διαπιστώνουμε, παράλληλα, πως, στις σύγχρονες συνθήκες, ειδικά στο πλαίσιο των δικτύων, που εμπνέονται από τις αρχές της δωροοικονομίας, του μοιράσματος και της επικοινωνίας, οι βασικές έννοιες της πνευματικής ιδιοκτησίας, όπως η έννοια του «πνευματικού έργου», του «πνευματικού δημιουργού», της «πρωτοτυπίας» κλπ., υφίστανται ριζικές μεταλλάξεις ικανές να ανατρέψουν ολόκληρη την οικονομία, τη φιλοσοφία και τον λόγο ύπαρξης του παραδοσιακού συστήματος προστασία.
Μερικά από τα κύρια ερωτήματα που θα μας απασχολήσουν και που θα απαντηθούν στο πλαίσιο του μαθήματος, είναι:
-τα αίτια και οι εκφάνσεις επέκτασης του θεσμού της πνευματικής ιδιοκτησίας στον ψηφιακό κόσμο, το νέο περιεχόμενο της έννοιας της «πειρατείας» και οι έννοιες της «πρόσβασης» και του «ψηφιακού χάσματος».
-η μετάλλαξη, στο πλαίσιο των δικτύων και του κυβερνοχώρου, των θεμελιωδών εννοιών, πάνω στις οποίες βασίζεται το παραδοσιακό σύστημα προστασίας. Οι συνέπειες από τη μετάλλαξη αυτή.
- το, αν μπορεί να επιβιώσει το παραδοσιακό σύστημα προστασίας στις παραπάνω συνθήκες και σε ποια μορφή;
- το αν υπάρχουν εναλλακτικές λύσεις και συστήματα προστασίας περισσότερο εύκαμπτα και φιλικά τόσο στον χρήστη όσο και στον πνευματικό δημιουργό.
- ποια είναι η στάση της πολιτιστικής βιομηχανίας στις νέες συνθήκες και τι είδους εναλλακτικές στρατηγικές θα μπορούσε να αναπτύξει;


ΜΑΘΗΜΑ 1.
ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΑ
Τι είναι τα δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας. Η διπλή φύση των πνευματικών δικαιωμάτων. – Ιστορικά. - Λόγοι προστασίας της πνευματικής ιδιοκτησίας και δικαίωση του θεσμού. -Μειονεκτήματα του θεσμού, εν γένει, ιδίως στις σύγχρονες συνθήκες: Εμπορευματοποίηση, (ένταξη στους κανόνες του διεθνούς εμπορίου: αμερικανοποίηση). -Η Πνευματική Ιδιοκτησία ως τομέας άσκησης πολιτιστικής πολιτικής, (στόχοι της πνευματικής ιδιοκτησίας / η πνευματική ιδιοκτησία ως θεσμός που συμβάλλει στην ενίσχυση του πλουραλισμού / πολιτιστική πολιτική, οικονομία, επικοινωνία, πλουραλισμός).

ΜΑΘΗΜΑ 2.
Βασικές έννοιες (Προϋποθέσεις προστασίας, το πνευματικό έργο, πρωτοτυπία)

ΜΑΘΗΜΑ 3.
Βασικές έννοιες (Ιδιαίτερες κατηγορίες έργων, βάσεις δεδομένων, λογισμικό, οπτικοακουστικά έργα, πολυμέσα – ποιος είναι ο δημιουργός του έργου).

ΜΑΘΗΜΑ 4.
Τα δικαιώματα (ηθικά και περιουσιακά).

ΜΑΘΗΜΑ 5.
Η διευρυμένη έννοια της πρωτοτυπίας, η μετάλλαξη της έννοιας του έργου και του δημιουργού, την εποχή της «remix culture». Οι αρχές που διέπουν τις κοινότητες των χρηστών του διαδικτύου.




ΜΑΘΗΜΑ 6.
Οδηγία 29/2001 για την πνευματική ιδιοκτησία στην Κοινωνία της Πληροφορίας. Από το δικαίωμα αναπαραγωγής στο δικαίωμα ελέγχου της πρόσβασης. Μια άλλη όψη του «ψηφιακού χάσματος».

ΜΑΘΗΜΑ 7.
Τεχνολογικά μέτρα προστασίας. Η διευρυμένη έννοια της πειρατείας. Οι ελευθερίες και τα δικαιώματα των χρηστών. Digital Rights Management (DRM).

ΜΑΘΗΜΑ 8.
Peer 2 Peer: από το Napster στο Grokster και στο Pirate Bay.

ΜΑΘΗΜΑ 9.
Πνευματική ιδιοκτησία και προσωπικά δεδομένα των χρηστών του διαδικτύου, Υπόθεση TELEFONICA).

ΜΑΘΗΜΑ 10.
Creative Commons, ένα εναλλακτικό σύστημα προστασίας;

ΜΑΘΗΜΑ 11.
“creative content on-line”: οι νέες τάσεις στην ευρωπαϊκή πολιτική την εποχή της σύγκλισης: προς ένα σύστημα που να διευκολύνει τη χρήση προστατευόμενου περιεχομένου στα δίκτυα. Αξιολόγηση, αντιφάσεις, κενά της πολιτικής αυτής.

ΜΑΘΗΜΑ 12.
Θεμελιώδεις αρχές της σύγχρονης επικοινωνιακής / πολιτιστικής πολιτικής στο ιδιαίτερο πεδίο της πνευματικής ιδιοκτησίας.