Διάβασα το άρθρο του Πάσχου Μανδραβέλη στην Καθημερινή της περασμένης Κυριακής (25/10/09), «Δημιουργία χωρίς ιδιοκτησία». Το βρήκα πολύ ενδιαφέρον, και, συγχρόνως, μέσα στο πνεύμα, τόσο του μαθήματός μας, (βλ. την αμέσως προηγούμενη ανάρτηση), όσο και του ίδιου του ιστολογίου. Το άρθρο θέτει το καίριο ζήτημα, αν και σε ποιο βαθμό το σύστημα προστασίας της πνευματικής και καλλιτεχνικής δημιουργίας με το σύστημα δικαιωμάτων του δημιουργού να επιτρέπει ή να απαγορεύει τη χρήση και εκμετάλλευση του έργου του, εμποδίζει την «ελεύθερη ροή της πληροφορίας», εγώ θα έλεγα καλύτερα, την ελεύθερη επικοινωνία των έργων στο κοινό και την ελεύθερη έκφραση του ίδιου του δημιουργού. (όταν αυτός θέλει να δανειστεί τμήματα ή ολόκληρο το έργο κάποιου τρίτου ενσωματώνοντάς το στο δικό του έργο, κάτι που αποτελεί την πιο συνηθισμένη πλέον πρακτική των χρηστών των Νέων Μέσων).
Επειδή οι απόψεις και οι θέσεις του άρθρου, (που δεν είναι κατ’ ανάγκη οι απόψεις του Πάσχου Μανδραβέλη, μια και καταγράφονται ως απόψεις του πρώην στιχουργού του συγκροτήματος των Grateful Dead, John Perry Barlow) ηχούν στα αυτιά μου λίγο περισσότερο ακραίες από όσο θα το άντεχαν, και, επειδή πιστεύω ακράδαντα πως το απόλυτα ακραίο συγγενεύει στενά με το δίπολό του, τον βαθύ συντηρητισμό, (κάτι που με τρομάζει, γιατί με πάει πίσω, κάπου στον Μεσαίωνα) σκέφτηκα να καταγράψω τις σκέψεις και τους συνειρμούς στους οποίους οδηγήθηκα με την ανάγνωση, και να επισημάνω μερικά σημεία τα οποία κινδυνεύουν, κατά την άποψή μου, να μας οδηγήσουν σε απλουστεύσεις, παρανοήσεις και εντέλει, σε λάθος συμπεράσματα σχετικά με τον θεσμό των πνευματικών δικαιωμάτων. Γιατί, ο θεσμός της πνευματικής ιδιοκτησίας, άσχετα με την τροπή που έχει πάρει την τελευταία δεκαπενταετία και τις καταχρήσεις στις οποίες έχει προβεί, δεν παύει να είναι ένα παιδί του διαφωτισμού και του φιλελευθερισμού, που εδώ και 3 περίπου, αιώνες, ήρθε να προστατέψει, ό,τι πιο ευγενές και όμορφο έχει ποτέ δημιουργήσει ο άνθρωπος: την τέχνη και τα κάθε είδους δημιουργήματα του πνεύματος.
Ξεκινώ από το επιχείρημα με το οποίο τελειώνει το άρθρο. «Το ανθρώπινο είδος κατάφερε να παραγάγει δημιουργικό έργο τα τελευταία 5000 χρόνια –πριν το 1716… Ο Σοφοκλής ο Δάντης, ο Ντα Βίντσι, ο Μποτιτσέλι και άλλοι, όλοι είχαν κάποιο καλό λόγο να σηκωθούν από το κρεβάτι τους και να δημιουργήσουν χωρίς να περιμένουν να κατέχουν τα έργα που δημιούργησαν…». Ο Barlow μας λέει με λίγα λόγια, ότι η κατοχύρωση της πνευματικής ιδιοκτησίας ως θεσμού ήταν μάλλον μια ατυχής συγκυρία της ιστορίας, μια και ο θεσμός αυτός δεν είχε και δεν έχει τίποτε απολύτως να προσφέρει σ’αυτούς που εργάζονται με το πνεύμα, και ότι, συνεπώς, δεν αποτελεί κίνητρο για την παραγωγή πνευματικών έργων, όπως αντίθετα διατείνονται οι ένθερμοι οπαδοί της. Όσον αφορά το Σοφοκλή το Δάντη, το Ντα Βίντσι, τον Μποτιτσέλι ή τον Μπαχ, ναι οι καλλιτέχνες αυτοί δεν είχαν, βέβαια, ως κίνητρο δημιουργίας τα πνευματικά δικαιώματα που θα έπαιρναν από την εκμετάλλευση του έργου τους, είχαν, όμως, τους Μαικήνες και τους βασιλιάδες που τους συντηρούσαν, οι οποίοι, κι αν ακόμη δεν λογόκριναν ευθέως τη δημιουργική τους έκφραση, την κατηύθυναν προς τα δικά τους κανάλια επικοινωνίας και προς τους δικούς τους σκοπούς. Ας μην ξεχνάμε, πως στις εποχές αυτές, δεν υπήρχαν πνευματικά δικαιώματα, δεν υπήρχε, όμως παράλληλα, ούτε Κράτος Δικαίου, ούτε θεμελιώδη δικαιώματα του ανθρώπου. Έτσι, όταν λέμε πως η πνευματική ιδιοκτησία αποτελεί κίνητρο για τη δημιουργία πνευματικών έργων, εννοούμε απλά, ότι τα δικαιώματα υπόσχονται στον δημιουργό μια οικονομική αυτοτέλεια, που του εξασφαλίζει δημιουργική έκφραση, ελεύθερη από κάθε παρέμβαση δημόσιας ή ιδιωτικής εξουσίας. Είναι άλλο το ζήτημα, ότι ο θεσμός των δικαιωμάτων οδήγησε στην εμπορευματοποίηση της πνευματικής δημιουργίας και της τέχνης, γιατί τα δικαιώματα φεύγουν από τα χέρια των δημιουργών και βρίσκονται συγκεντρωμένα στα χέρια των πολιτιστικών επιχειρήσεων, οι οποίες λειτουργούν με κύριο γνώμονα την αποκόμιση κέρδους από την εκμετάλλευση των έργων. Αυτή, όμως, η όψη της πνευματικής ιδιοκτησίας συνδέεται άρρηκτα με την οικονομική ελευθερία, με τα ατομικά δικαιώματα και με τον φιλελευθερισμό, που αποτελούν τις ακρογωνιαίες λίθους του πολιτικο-οικονομικού μας συστήματος, συνολικά. Βρίσκω, λοιπόν, πως είναι λίγο υποκριτικό να είμαστε υπέρμαχοι του φιλελευθερισμού (και πλέον σήμερα, του νέο-φιλελευθερισμού) και της οικονομικής ελευθερίας και να καταδικάζουμε επιμεριστικά τον θεσμό της πνευματικής ιδιοκτησίας και τις καταχρήσεις του. Άλλωστε, δεν είναι καθόλου τυχαίο, το γεγονός, ότι η εμπορευματοποίηση της τέχνης, έχει, ιστορικά, ακολουθήσει κατά πόδας την εμπορευματοποίηση του θεσμού των πνευματικών δικαιωμάτων, ο οποίος, από την πλευρά του, εξελίσσεται και ακολουθεί, πιστά, τις επιλογές του οικονομικού συστήματος. Όσο πιο σκληρό κι απάνθρωπο γίνεται το οικονομικό σύστημα, τόσο απομακρύνεται και το σύστημα πνευματικής ιδιοκτησίας από την ανθρωποκεντρική του προσέγγιση.
Όσον αφορά, πάλι, τους δικηγόρους, τους γιατρούς, οι οποίοι παρόλο, ότι εργάζονται με το πνεύμα, δεν έχουν πνευματικά δικαιώματα, κλπ., η επισήμανση του Barlow, την οποία ενστερνίζεται ο Πάσχος Μανδραβέλης, είναι απολύτως λανθασμένη, γιατί, πουθενά, ο νόμος δεν μας λέει, ότι αυτές οι κατηγορίες εργαζόμενων δεν μπορούν να έχουν πνευματικά δικαιώματα πάνω στα έργα τους. Ίσα-ίσα, που, σύμφωνα με το νόμο, κάθε πνευματικό δημιούργημα, κάθε έργο, με οποιαδήποτε μορφή, είναι δυνατό να προστατευθεί, εφ’ όσον είναι πρωτότυπο. Και οι δικηγόροι και οι γιατροί προστατεύονται όταν δημιουργούν έργα και αυτό το λέω μετά λόγου γνώσεως.
Σχετικά με την άποψη που εκφράζεται στο άρθρο, ότι «η πληροφορία δεν μπορεί να έχει ιδιοκτησία», συμφωνώ απόλυτα, και επαυξάνω, και η νομοθεσία περί πνευματικής ιδιοκτησίας επίσης συμφωνεί ρητά!!! Το σύστημα των δικαιωμάτων προστατεύει τη μορφή του έργου και όχι την πληροφορία που περιέχεται σε αυτό, δηλαδή, την ιδέα. Το ζήτημα που τίθεται σήμερα με την πνευματική ιδιοκτησία, είναι πως για λόγους που αφορούν την επιλογή του παγκόσμιου οικονομικού συστήματος, να οδηγηθούμε σε μια Παγκόσμια Οικονομία –και Κοινωνία- της Γνώσης», η διανοητική ιδιοκτησία «Intellectual Property» συνολικά, αναγορεύθηκε σε κομβικό μοχλό του συστήματος αυτού. Και για το λόγο αυτό οδηγήθηκε σταδιακά και αναγκαστικά, σε μια επέκταση του πεδίου της, χωρίς προηγούμενο. Τα λόγια του Lawrence Lessig που είναι καταγεγραμμένα στην αμέσως προηγούμενη ανάρτηση και στα οποία παραπέμπω, είναι απολύτως αποκαλυπτικά για το, πώς εξελίχθηκε η πνευματική ιδιοκτησία τα τελευταία χρόνια και από πού ακριβώς πηγάζουν τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι χρήστες του διαδικτύου.
Η άποψη, τώρα, που διατυπώνεται στο άρθρο, σύμφωνα με την οποία η ελεύθερη και δωρεάν (μη κερδοσκοπική) χρήση των πνευματικών έργων οδηγεί, όχι στην οικονομική καταστροφή του έργου, αλλά στην εμπορική επιτυχία του, είναι εν μέρει σωστή, αφορά, όμως κυρίως τα μουσικά έργα. Δεν έχω καθόλου πειστεί, πως η εφαρμογή της στα οπτικοακουστικά έργα θα οδηγούσε από μόνη της στην εμπορική τους επιτυχία, γιατί η οικονομία της εκμετάλλευσης των έργων αυτών είναι τελείως διαφορετική από αυτή των μουσικών, και πολύ πολύπλοκη.
Τέλος, η διαπίστωση στο άρθρο, ότι οι ανά την υφήλιο δικαστικές αποφάσεις, που καταδικάζουν την ελεύθερη και δωρεάν διακίνηση προστατευμένου περιεχομένου αποτελούν τους «επιθανάτιους σπασμούς μιας εποχής που φεύγει», με βρίσκει σύμφωνη. Ναι, διανύουμε τα τελευταία στάδια μιας εποχής, τίποτε δεν θα παραμείνει ίδιο και όμοιο με αυτά που γνωρίζουμε. Όμως, η ανάγκη για προστασία της πνευματικής δημιουργίας, παραμένει ένα αίτημα απόλυτα δίκαιο, ένα αίτημα καίριο όσο ποτέ, ιδίως όσον αφορά την προστασία των εκφάνσεων της προσωπικότητας του δημιουργού και του έργου του, που συνοψίζονται σε αυτό που ονομάζουμε, στο χώρο της πνευματικής ιδιοκτησίας «ηθικό δικαίωμα».
ΧΡΗΣΙΜΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΚΑΙ ΣΥΝΔΕΣΜΟΙ
Ελσα Δεληγιάννη, Πνευματική ιδιοκτησία και επικοινωνία την εποχή του Διαδικτύου: Νομικό πλαίσιο και προοπτικές για την διαδικτυακή ανταλλαγή μουσικών αρχείων, στο περοδικό "ΔιΜΕΕ" (Δίκαιο των Μέσων Ενημέρωσης-Επικοινωνίας), 2007, σελ. 481-501.
Ελσα Δεληγιάννη, Πνευματική ιδιοκτησία και επικοινωνία στον Κυβερνοχώρο: ρ2ρ, Creative Commons και το μέλλον του θεσμού στο ψηφιακό περιβάλλον, στο περοδικό "Ζητήματα Επικοινωνίας", 2008, τεύχος 7, σελ. 27-38.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου